Hoogbegaafdheid
Wat is hoogbegaafdheid?
In 2007 zijn twintig experts op het gebied van hoogbegaafdheid tot een gezamenlijke positieve omschrijving van hoogbegaafdheid gekomen, namelijk het "Delphi-model hoogbegaafdheid".
“Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.”
Hoogbegaafde mensen hebben een aantal zijnskenmerken zoals hypergevoeligheid, hoge behoefte aan controle, perfectionisme, kritische ingesteldheid, rechtvaardigheidsgevoel, rechtlijnigheid, rationaliteit, hoog IQ, vaak boven de 130.
Hoe herken je een hoogbegaafd kind?
Hoogbegaafd ben je vanaf je geboorte, er is een grote erfelijke component mee
gemoeid. In de praktijk houdt dat in dat veel hoogbegaafde kinderen ook hoogbegaafde
ouders en/of broertjes en zusjes hebben. Dat is echter niet altijd zo.
Hoogbegaafde kinderen zijn al vanaf hun geboorte anders in hun reacties en
ontwikkeling. Ze ervaren vaak al vroeg dat ze anders zijn dan hun
leeftijdsgenootjes. Ze kunnen zich niet herkennen in andere kinderen.
Dit kan belemmerend werken bij de ontwikkeling van een positief
zelfbeeld.
Kenmerken van hoogbegaafde kinderen kunnen o.a. zijn:
- Grote woordenschat en opvallend taalgebruik hebben
- Leergierig zijn
- Perfectionistisch en/of faalangstig zijn
- Geheugen als een olifant hebben
- Verbanden en linken leggen
- Verantwoordelijkheidsgevoel op hoog niveau hebben
- Origineel en creatief zijn
- Veel (levens)vragen stellen
- Groot rechtvaardigheidsgevoel hebben
- Veel aandacht vragen
Rondom het derde levensjaar is het al goed mogelijk om via een onderzoek door een gespecialiseerde psycholoog/orthopedagoog een ontwikkelingsvoorsprong te laten vaststellen. Rondom het zevende levensjaar kan het IQ worden vastgesteld, hoewel deze op dat moment nog wel in ontwikkeling is.
Hoogbegaafdheid en IQ
Een IQ score is niet betrouwbaar genoeg bevonden om te worden gebruikt als hard "bewijs" voor de aanwezigheid van hoogbegaafdheid. Een IQ is niet uit te drukken in 1 getal en er kan dus feitelijk geen strikte grens getrokken worden bij een IQ score 130. Een IQ score hoger dan 130 is een indicatie voor een hoge intelligentie. Wordt er een lagere IQ score gemeten dan betekent dat niet dat er geen sprake van een hoge intelligentie is. Naast testgerelateerde aspecten zijn er ook tal van andere factoren die de hoogte van een testuitslag kunnen beïnvloeden. Denk hierbij aan vermoeidheid, ziekte, faalangst, perfectionisme, de aanwezigheid van reflexen of motorische problemen.
“De veronderstelling dat mensen een IQ "hebben" en dat op grond van dit IQ een belangrijke beslissing kan worden genomen, of een typering van de persoon kan worden gegeven, berust op een misvatting. De uitkomst van een intelligentietest kan alleen beschouwd worden als een indicatie van het intelligentieniveau. Deze indicatie is verre van nauwkeurig en de betekenis van de IQ-score is evenzeer afhankelijk van de test, ouderdom van normen en tal van andere, deels irrelevante factoren. Het eerste wat een psycholoog zou moeten vertellen als hij of zij de uitkomst van een intelligentietest meedeelt, is dat de IQ-score er ver naast kan zitten. Afwijkingen tot 10 punten naar boven en naar beneden zijn normaal en afwijkingen van 10 tot 20 punten komen zo frequent voor dat de kans daarop bij de interpretatie van de uitkomst een belangrijke rol dient te spelen.”
Schoolbeleving
Het reguliere onderwijs is afgestemd op kinderen met een gemiddeld IQ
van 100. Op school kunnen daardoor moeilijkheden ontstaan.
Het hoogbegaafde kind begrijpt de leerstof vaak snel en heeft weinig
behoefte aan herhaling. Het kan ook zijn dat het kind de leerstof
verkeerd interpreteert en daardoor in de war geraakt. Dikwijls wordt de
leerstof als saai ervaren omdat het niet voldoet aan de interesses en
leerbehoeften van het kind.
Veel basisscholen erkennen dit wel als probleem, maar hebben helaas niet de
middelen en de specifieke kennis om het probleem aan te pakken.
Zo’n 70% van alle hoogbegaafde mensen is niet in staat om een universitaire
opleiding met succes af te ronden.
Voor ouders is het meestal niet belangrijk dat hun kind met uitzonderlijk prestaties opvalt. Voor de kinderen zelf kan het erg verwarrend zijn dat je weet wat je kan en wie je bent, maar het niet op school kunt laten zien.
Door een goede begeleiding leren kinderen hoogbegaafdheid en de daaraan gekoppelde sensitiviteit te integreren in hun leven.
Gevoelig hoogbegaafd
Je herkent dit vast: een kind dat niet stil kan zitten, alles wil aanraken; of een kind dat altijd maar vragen stelt, altijd meer wilt weten; of een kind dat veel dagdroomt, dat alles in beelden ziet; of een kind dat sterk kan genieten van schoonheid, muziek, maar evenzeer last kan hebben van storende geluiden, van etiketten in zijn kleding of een kind dat plots heel boos of verdrietig kan worden. Dit zijn maar enkele kenmerken. Hoogbegaafde kinderen zijn ook hooggevoelig en hebben vaak last van één van deze symptomen, ze nemen meer waar en hebben een verhoogd bewustzijn.
Deze hoge sensitiviteit wordt onder andere vermeld in de "Positieve Desintegratie Theorie" van de Poolse psychiater Dabrowski (1966). Volgens deze theorie heeft hoogbegaafdheid te maken met de vorming van de persoonlijkheid, die in levels verloopt. Deze periodes zijn onmisbaar voor een gezonde groei en komen bij hoogbegaafde en hooggevoelige mensen eerder en heftiger voor, waardoor ze zich kunnen ontwikkelen tot een hoger niveau. Hij kijkt hier niet naar het IQ, maar naar het ontwikkelingspotentieel. Hij onderscheidt vijf types van gevoeligheden:
- psychomotorisch
- zintuigelijk
- intellectueel
- beeldend
- emotioneel
Dabrowski noemt emotie de motor van de ontwikkeling: het groeien naar een hoger niveau gaat samen met periodes van innerlijke conflicten.
Ook andere specialisten op het gebied van hoogbegaafdheid onderlijnen het verband tussen hoogbegaafdheid en hooggevoeligheid:
- Psychiater Mevr. Reekmans geeft als kenmerken van hoogbegaafdheid: hypergevoeligheid, controle, perfectionisme, kritisch ingesteld zijn, rechtvaardigheid, rechtlijnigheid en IQ. Hypergevoeligheid is volgens haar het belangrijkste symptoom.
- Volgens psychotherapeut Eliane N. Aron, die onderzoek deed naar hoogsensitiviteit, kunnen veel hoogbegaafde kinderen hun talenten niet of nauwelijks ontplooien vanwege hun gevoeligheid. Oorzaken hiervoor zijn: zwaarmoedigheid, zorgelijkheid en een laag gevoel van eigenwaarde. Hoogbegaafde kinderen hebben dan ook vooral emotionele begeleiding nodig.
Bepalende factoren bij hoogbegaafdheid
Renzulli heeft in een model vastgelegd dat hoogbegaafdheid pas naar voren kan komen als het hoge IQ samen gaat met creativiteit en motivatie. Mönks voegde daar aan toe dat de omgevingsfactoren school, gezin en vrienden erg belangrijk zijn om een goede motivatie en creativiteit te waarborgen (Triadisch Interdependentiemodel).
Heller heeft in zijn model zicht gegeven op de bepalende factoren om
tot goede prestaties te komen, maar ook op de bepalende factoren die
goede prestaties belemmeren.
Zowel kinderen als volwassenen worden belemmerd in hun ontwikkeling als
er remmende factoren zijn.
Hierdoor ontstaat een bore out,
burn out of lichamelijke klachten.
Door een goede begeleiding worden veel frustraties en
problemen bij zowel kinderen als volwassenen voorkomen.
Het gaat er uiteindelijk om dat het kind zich zo door het leven kan bewegen, dat
het een gelukkig hoogbegaafd en sensitief kind is. Dat is dan ook het doel van onze
begeleiding.